اين هم كه ديگر بيشتر روغن داغ می‏كند ، می‏گويد طبقات ديگر وجود دارند
ولی آنها در اين موتور تاريخ تاثير ندارند و تنها اين دو طبقه در عصر ما
تاثير دارند .
" پس بايد نتيجه گرفت كه افكار ، نمايش طبقات است جامعه به‏
طبقاتی تقسيم می‏شود كه با هم مبارزه دارند به اين ترتيب اگر به افكاری‏
كه مردم در جامعه دارند توجه شود ، ملاحظه خواهد شد كه اين افكار با هم‏
تصادم و اختلاف دارند و در پرده اين افكار ، طبقاتی ديده می‏شود كه آنها
هم در مبارزه و معارضه هستند " .
آيا واقعا همه جنگهای فكری و عقيدتی كه در دنيا وجود دارد جنگهای‏
طبقاتی است و ريشه طبقاتی دارد ؟ آيا اين جنگی كه الان بين مساجد جنوب‏
شهر و حسينيه ارشاد رخ داده ، از نظر
پاورقی :
. 1 همان ماخذ ، ص . 198

تحليل ديالكتيكی به ريشه طبقاتی برمی‏گردد ؟ كسی می‏تواند اين جور تحليل‏
كند ؟
يكی از حاضران : طبقات فكلی و معمم .
نه، طبقه‏ای كه اين آقايان می‏گويند طبقه فكلی و معمم كه دو طبقه نمی‏شود.
- فكلی بورژواست ، معمم پرولتر .
اينها كه اسم گذاری است ممكن است شما عكسش را بگوييد اگر اينها
بگويند ، عكس اين را می‏گويند ، می‏گويند : " معمم وابسته به طبقه‏
بورژواست و فكلی‏ها نه " به هر حال چگونه می‏شود اينها را تحليل كرد ؟
يك وقت ديگر هم من همين حرف را به يك نفر كه می‏خواست قضايا را روی‏
اين حسابها توجيه كند گفتم كه حسينيه ارشاد را تو چگونه توجيه می‏كنی ؟
يك نفر سرمايه‏دار ( آقای همايون ) بانی و مؤسس اينجاست و افكاری كه در
اينجا پخش می‏شود و طبقه‏ای كه از اينجا تغذيه فكری می‏كنند ، افرادی هستند
كه افكار ضد سرمايه‏داری دارند اينجا خودش را سمبل افكار سوسياليستی و ضد
سرمايه‏داری و امثال اينها می‏داند يك مؤسسه مجلل چند ميليونی پايگاه چنين‏
افكاری شده است اين را از نظر تفكر ماركسيستی چگونه می‏شود توجيه كرد ؟
از نظر ما قابل توجيه است ما برای آن شخص مؤسس در عين اين كه وابسته‏
به طبقه سرمايه‏دار است ، يك وجدان اسلامی قائل هستيم كه اين وجدانش هيچ‏
گونه بستگی به طبقه‏اش ندارد ،

يعنی چنين آدمی چون وجدانش وجدان اصيلی است ، می‏تواند كاری بر ضد طبقه‏
خودش بكند ، و هيچ مانعی ندارد اما اينهايی كه قضايا را روی اين حساب‏
توجيه می‏كنند چه می‏گويند ؟ مخصوصا اشخاصی كه هم افكارشان چنين افكاری‏
است و هم با سوءظن و بدبينی به اين مؤسسه نگاه نمی‏كنند حال اگر افرادی‏
با سوءظن و بدبينی نگاه كنند ، مثلا بگويند : " اين يك دام امپرياليستی‏
است ، يك دام كاپيتاليستی است " ، بگويند : " اين يك كانال انحرافی‏
است كه افكار را از مسير اصلی خودش منحرف كند " باز يك حرفی است ،
افرادی كه به چنين چيزی هم اعتقاد ندارند چگونه اين امر را توجيه می‏كنند
؟ به نظر ما جز با اين كه برای وجدان انسان مقداری استقلال [ قائل شويم‏
توجيه پذير نيست ] ، و استقلال كه می‏گوييم ، معنايش اين نيست كه وجدان‏
انسان يك سد و دژی است كه هيچ چيز در آن نفوذ ندارد ، بلكه می‏گوييم‏
وجدان انسان يك عامل مستقل است مثل همه عوامل جهان كه هم از عاملهای‏
ديگر متاثر می‏شود و هم عاملهای ديگر را تحت تاثير خودش قرار می‏دهد
مقصود ما از استقلال ، اين است .
" از اين رو قوای محركه تاريخ ، يعنی چيزی كه تاريخ را به وجود می‏آورد
، جنگهای طبقاتی است انگلس می‏گويد : مسلم شده است كه در تاريخ جديد (
تاريخ جديد لابد استثنائی است از تاريخ قديم ) كليه مبارزات سياسی‏
عبارت است از همان مبارزات طبقاتی ، و تمام مبارزات استقلال جويانه‏
طبقات با وجود شكل سياسی كه به خود می‏گيرد ، سرانجام به استقلال اقتصادی‏
منتج می‏گردد " ( 1 ) .
پاورقی :
. 1 اصول مقدماتی فلسفه ، ص . 199

بعد دو مرتبه خود اين آقای ژرژ پوليت سر می‏گويد :
" نكته ديگری را بايد به اين مطالب افزود : رفتار ، ميل و افكار ،
نمايشی است از طبقات ، و طبقات محصول اقتصاد جامعه است ، پس می‏توان‏
گفت كه تاريخ را جنگهای طبقاتی توجيه و مشخص می‏كند و اين طبقات ،
محصول اقتصاد جامعه است ما هرگاه بخواهيم يك واقعه تاريخی را توجيه‏
كنيم ، بايد ببينيم افكار متضادی كه در آن وجود داشته كدام است ؟ از روی‏
افكار به طبقات مدافع و مخالف آن پی ببريم و دست آخر حالت اقتصادی را
كه شاخص اين طبقات است ، كشف كنيم " .
بعد يك قسمتی دارد كه اين قسمت زياد بازگو می‏شود ولی اين يك حدس و
فرض بيشتر نيست ما هم نمی‏گوييم چنين چيزی نبوده ، ولی خيال نمی‏كنم دليل‏
قاطعی وجود داشته باشد كه چنين بوده است برای زندگی بشر ادواری ذكر
می‏كنند : دوره اشتراك اوليه ، دوره كشاورزی و دامپروری كه به دنبال‏
خودش به عقيده اينها بردگی را می‏آورد و مساله مالكيت به وجود می‏آيد ،
بعد دوره تجارت و بازرگانی و بورژوازی و بعد هم دوره سرمايه داری در شكل‏
اخير می‏گويد :
" برای دانستن اين كه طبقات از كجا پيدا می‏شود ، بايستی تاريخ جامعه‏
را مطالعه كرد ( اين اتفاقا حرف خوبی است تاريخ را بايد مطالعه كرد ولی‏
بعد می‏گويد اين حرفها تاريخی نيست ، در تاريخ نوشته نشده است و دليلی‏
آن طور كه مورخ می‏خواهد به دست بياورد ، نيست و فقط فرضيه و حرف

‏ است ) آن وقت معلوم خواهد شد كه طبقات هميشه يكسان نبوده‏اند در يونان‏
باستان برده و صاحب ، در قرون وسطی سرفها و سينيورها و خلاصه در دوره بعد
بورژوا و پرولتاريا بوده است به اين شكل می‏بينيم كه طبقات متغير هستند
علت اين تغييرات چيست ؟ تغيير شرايط اقتصادی است كه موجب اين‏
تغييرات می‏شود " .
فصل ديگری دارد تحت عنوان " انطباق متد ديالكتيك با ايدئولوژيها "
به نظر می‏رسد سخنانی كه ماركس گفته است و بعدها مورد انتقاد و اعتراض‏
قرار گرفته ، قسمتی از آن را انگلس و قسمتهای ديگر را بعد لنين اصلاح‏
كرده است به اينها ايراد گرفته اند كه اين طور كه ماركس وجدان را صد در
صد تابع شرايط اجتماعی و طبقاتی می‏داند ، از نظر او وجدان انعكاس جبری‏
شرايط زندگی است ، بنابراين ديگر برای ايدئولوژی نقش اصيل قائل نيست ،
برای فكر به هيچ وجه نقش اصيل قائل نيست ، چون بنابراين شد كه وجدان‏
انسان بازيچه شرايط زندگی مادی اوست ، وقتی كه وضع زندگی مادی چنين است‏
، خواه‏ناخواه وجدان انسان اين جور است ، پس ديگر تبليغ چه نقشی می‏تواند
داشته باشد ؟ تبليغ برای ساختن وجدان است يك شی‏ء را از غير راه علت‏
خودش كه نمی‏شود به وجود آورد اگر شما گفتيد آب را فقط و فقط با فلان‏
عنصر و فلان عنصر می‏شود ساخت ، آيا با تبليغ هم می‏شود آب ساخت ؟ نه ،
چنين چيزی محال است يا اگر گفتيد فلان بيماری كه در بدن يا روان انسان [
و يا ] در اعصاب او پيدا می‏شود ، به فلان علت است ، با حرف و گفتار هم‏
می‏شود آن بيماری را ايجاد يا رفع كرد ؟ نه وقتی كه افكار صد در صد تابع‏
شرايط مادی زندگی است ، بنابراين نقش

تبليغ را بايد به كلی صفر بدانيم ولی چون ديدند چنين چيزی نيست و خودشان‏
دستگاههای تبليغاتی وسيعی دارند ، آمدند اين را توجيه كنند ( حال اين‏
توجيه با آن حرفها چگونه جور در می‏آيد ، من نمی‏دانم ) گفتند البته وقتی‏
كه ما افكار را تابع شرايط مادی دانستيم اين جهت را انكار نمی‏كنيم كه‏
نقش افكار را به عنوان عامل دوم بايد قبول كرد .
ولی مسلم اگر افكار صد در صد انعكاس شرايط زندگی است ، عامل ديگری‏
غير از شرايط زندگی نمی‏تواند سازنده آن باشد هر كسی اگر در آن شرايط قرار
گرفت ، فكرش را هم پيدا می‏كند ، كار می‏كند كسی كه در آن شرايط نيست ،
اصلا تبلغ نمی‏تواند رويش اثر بگذارد حالا اينها چه جور توجيه می‏كنند ، من‏
نمی‏دانم عبارتهايش را می‏خوانم :
" معمولا اين طور گفته می‏شود كه ماركسيسم عبارت از يك فسلفه مادی‏
است كه منكر نقش افكار در تاريخ می‏باشد ، عين عامل ايدئولوژی را انكار
می‏كند و تنها به تاثيرات اقتصادی نظر دارد " ( 1 ) .
البته كسی اين حرف را نمی‏زند كه ماركسيسم نقش افكار را به كلی منكر
است ، می‏گويد افكار صد در صد تابع شرايط زندگی است يعنی عامل ديگری در
ساختن آن مؤثر نيست اين را بايد جواب بدهيد .
پاورقی :
. 1 اصول مقدماتی فلسفه ، ص . 212

" اين گفتار خطاست ماركسيسم از نقش مهمی كه فكر ، هنر و عقايد در
زندگی بازی می‏كنند غافل نيست و بر عكس اهميت و افری به انواع‏
ايدئولوژيها می‏دهد ( توضيح نمی‏دهد كه به چه شكل است ) عامل ايدئولوژی و
شكل ايدئولوژی چيست ؟ اين قسمت از ماركسيسم كه مورد مطالعه ماست ،
بيش از هر قسمتی بد فهميده شده است دليلش هم اين است كه تا مدتهای‏
مديد ، ماركسيسم را فقط از لحاظ اقتصادی می‏آموخته‏اند به اين طريق نه تنها
ماركسيسم را از شكل كلی خود جدا می‏كرده‏اند ، بلكه اصول واقعی اين فلسفه‏
را نيز كنار می‏زده‏اند ، زيرا چيزی كه اجازه می‏دهد اقتصاد به صورت يك‏
علم كامل در آيد ، ماترياليسم تاريخی و انطباق آن با ماترياليسم‏
ديالكتيك است تعبيرات غلطی هم كه از ماركسيسم شده است ، به علت آن‏
بوده كه از نقش ايدئولوژيها در تاريخ و زندگی غفلت ورزيده‏اند جدا كردن‏
ايدئولوژيها از ماركسيسم ، به منزله تفكيك ماركسيسم از ماترياليسم‏
ديالكتيك است ، يعنی تجزيه آن از اصول " .
من درست نفهميدم كه چه می‏گويد ايرادی كه به نظر ما می‏رسد اين نيست كه‏
بنابر اصول ماركسيسم " ايدئولوژی " هيچ نقشی ندارد ، هيچ عاملی نيست ،
نه ، بالاخره فكر است ، هيچ كس منكر نيست كه " فكر " خودش يك عاملی‏
است ، ولی ما می‏گوييم بنابر اصول ماركسيسم افكار صد در صد تابع شرايط
اقتصادی است يعنی از كادر شرايط اقتصادی نمی‏تواند خارج باشد و نقش يك‏
عامل صد در صد تابع را بازی می‏كند .
ايرادی كه می‏خواهند بگيرند اين خواهد بود كه نقش ايدئولوژی ، نقش يك‏
عامل صد در صد تابع غير قابل انحراف از

اصول خودش خواهد بود ، بنابراين امكان ندارد كه يك نفر بيايد " وجدان‏
كاذب " بسازد ، امكان ندارد كه يك كارگری كه در چنين شرايطی قرار
گرفته و شرايط اقتصادی ايجاب می‏كند كه وجدانش اين باشد ، يك نفر بيايد
يك وجدان كاذب به او بدهد اصلا وجدان كاذب معنی ندارد ، وجدان هميشه‏
يك جور است ، صادق و كاذب ندارد اين را شما جواب بدهيد نه اين كه‏
مغلطه كنيد و بگوييد : " شما گفته‏ايد كه از نظر ماركسيسم ايدئولوژی هيچ‏
نقشی در تاريخ ندارد " خير ، نقش دارد ، ما نگفتيم ايدئولوژی از نظر
شما نقشی ندارد ، ما می‏گوييم نقشش فقط تابع بودن است شرايط اقتصادی -
همين طور كه خودتان می‏گوييد - فكر را به وجود می‏آورد ، فكر ، ميل و اراده‏
را به وجود می‏آورد ميل و اراده ، عمل را به وجود می‏آورد و عمل ، تغييرات‏
در وضع اجتماع را به وجود می‏آورد ، ولی به اين شكل است : هرگز از آن‏
تخلف نمی‏كند بعد تحت اين مغلطه كه خير ، ايدئولوژی هم نقش دارد ،
می‏افتيد در مساله وجدان كاذب وجدان كاذب ديگر معنی ندارد .
در فصلی تحت عنوان " ساختمان اقتصادی و ساختمان ايدئولوژی " می‏گويد
:
" در ضمن مطالعه ماترياليسم تاريخی ديديم كه تاريخ اجتماعی به اين‏
ترتيب در می‏آيد : انسان به وسيله عمل خود موجد تاريخ است ( اين درست )
و اين عمل هم ناشی از ميل انسانی است ( اين هم درست ) ، ميل نيز از
افكار سر چشمه می‏گيرد ( اين هم درست ) و ديديم آن چيزی كه افكار آدمی را
مشخص می‏سازد - يعنی ايدئولوژی او را به وجود می‏آورد - محيط اجتماعی است‏
و طبقاتی كه در آن جامعه ديده می‏شود ( اين هم

درست مطابقت می‏كند ) ، اين طبقات نيز به خودی خود محصول شرايط اقتصادی‏
و به عبارت ديگر طرز توليد می‏باشد " .
روی همين اصول ، ديگر وجدان صادق و وجدان كاذب بی معنی است بعد
می‏گويد :
" همچنين دريافتيم كه بين عامل ايدئولوژی و عامل اجتماعی ، عامل سياسی‏
قرار دارد در مبارزه ايدئولوژيك كه ناشی از مبارزه موجود در اجتماع است‏
، عامل سياسی بروز می‏كند پس اگر ساختمان جامعه را به نور ماترياليسم‏
تاريخی مشاهده كنيم ، معلوم می‏شود كه پايه اجتماع بر اساس اقتصاد قرار
دارد و مافوق اجتماع ، سازمان سياسی و سازمان ايدئولوژيك گسترده شده‏
است ملاحظه می‏كنيم كه پيش ماترياليستها ساختمان ايدئولوژيك به منزله‏
قله و راس بنای اجتماع شناخته می‏شود و حال آن كه ايده‏آليستها قسمت‏
ايدئولوژيك را پايه و بنای جامعه می‏انگارند " .
تا اينجا حرفهای شما را [ طبق اصول خودتان ] قبول می‏كنيم . همينهاست‏
كه به عقيده ما آن بحث دومی كه انگلس و ديگران طرح كرده‏اند - كه بعضی‏
وجدانها وجدان كاذب است ، ممكن است انسان در طبقه‏ای باشد و در اثر
عوامل تبليغی بر ضد آن طبقه فكر كند - بی معنی است و نمی‏تواند معنی‏
داشته باشد .
- انسان می‏تواند آينده‏نگری كند و محيط زندگيش را آنقدر توسعه بدهد كه‏
از ظرف زمان و مكان خارج شود در نتيجه ممكن است مصالح و منافع امروزش‏
را به خاطر مصالح و منافع

بزرگتری در آينده فدا كند آقا همايون چون به زندگی بعد از مرگ ايمان‏
دارد و مصالح بزرگ آينده‏اش در گروی اين فداكاری است ، اين كار را
انجام می‏دهد او حساب می‏كند كه كسی بهشتی است كه از مالش بگذرد و انفاق‏
كند كسانی كه در سطح بالاتری می‏انديشند و تكامل و رستگاری در جهان آخرت‏
را در گروی گذشتن از مرحله پست مادی می‏دانند ، به خاطر منفعت بزرگتر در
آينده ، از منفعت آنی می‏گذرند .
اين جواب به نظر من به هيچ وجه صحيح نيست ، يعنی اولا به قول طلبه‏ها
" تفسير بما لا يرضی صاحبه " است ، بحث در اين نبوده كه آيا انسان به‏
خاطر نفع به معنی عامی كه به خودش عايد می‏شود كاری می‏كند ، يا می‏تواند
از دايره خير خودش خارج بشود يعنی كاری را انجام دهد كه خير خودش را در
آن كار در نظر نگرفته باشد هيچكس در دنيا پيدا نمی‏شود كه مدعی شود انسان‏
كاری را انجام می‏دهد بدون آنكه خيری را در نظر بگيرد .
ثانيا طبق اين مطلب خود مذهب هم می‏تواند زير بنا واقع شود ، چرا اين‏
طور نتيجه می‏گيرند كه " مذهب رو بناست " ؟ اين كه شما داريد اين جور
گسترش می‏دهيد كه ايمان هم شخصيت انسان را توسعه می‏دهد و آن كسی كه به‏
حيات جاويدان ايمان دارد ، باز به خاطر منافعی كه در دنيای ديگر به او
برسد اين كار را می‏كند ، پس باز به خاطر منفعت اين كار را كرده است‏
اگر شما اقتصاد را تا اينجا توسعه بدهيد كه شامل آنچه هم كه در دنيای‏
ديگر به انسان می‏رسد بشود ، پس مذهب می‏آيد جزو زير بنا قرار می‏گيرد ،
پس اين نتيجه‏ای كه اينها می‏خواهند بگيرند كه " مذهب به طور كلی رو
بناست " چه نتيجه‏ای است ؟

- اگر می‏بينيم كارگری مثل بورژوا فكر می‏كند و يا سرمايه انديشه كارگری‏
دارد ، بايد اين جور توجيه كنيم كه به خاطر توسعه ارتباطات ، آنها
می‏توانند با فرهنگ يكديگر آشنا شوند موقعی كه فرزند سرمايه‏دار توانست‏
با ارزشهای طبقه كارگر آشنا بشود و در اثر مطالعه ، جهت تاريخ را دريابد
و به آن ايمان بياورد و فرضا متوجه شود كه در آينده طبقه كارگر پيروز
می‏شود ، نظام ارزشهايش ديگر ارزشهای سرمايه‏داری نيست ، محيط برای اين‏
وجدان ، ارزشهای تازه‏ای می‏سازد و وجدانش می‏شود وجدان كارگری .
اگر ما می‏گوييم " فكر به نوبه خودش اثر می‏گذارد " اولا بايد با منطق‏
ديالكتيكی فكر كرد كه درست است كه فكر ابتدائا زائيده شرايط است ، اما
متقابلا بر شرايط تاثير می‏گذارد . . .
جنابعالی می‏فرماييد " منطق ديالكتيكی " ، اگر مقصودتان " تاثير
متقابل فكر و شرايط مادی " است ( 1 ) پس منطق ما ديالكتيكی است نه‏
شما ، پس چرا شما اسم يكی را زير بنا می‏گذاريد ؟ يكی را اصل و ديگری را
فرع می‏دانيد ؟ شما كه يكی را اصل و ديگری را فرع می‏دانيد ، منطقتان‏
ديالكتيكی نيست .
يك وقت شما - همين طور كه من عرض كردم - می‏گوييد : شرايط مادی زندگی‏
، عامل مؤثری است روی وجدان ، وجدان هم عامل مستقلی است كه متقابلا روی‏
شرايط مادی اثر می‏گذارد ، هر دو روی يكديگر اثر می‏گذارند بدون اينكه يكی‏
را اصل و ديگری را طفيلی و تابع بدانيم .
پاورقی :
. 1 در اينجا سؤال كننده تاييد می‏كند كه مقصودش همان گفته استاد است.

اگر تاثير متقابل است ، اين است كه ما می‏گوييم اگر شما يكی را تابع‏
می‏دانيد [ و ديگری را متبوع ، اينها چطور می‏توانند بر هم تاثير متقابل‏
بگذارند ؟ ] ما نمی‏گوييم تابع نقش ندارد ، دارد ، ولی نمی‏تواند از
تابعيتش خارج شود تابع می‏تواند شرايط مادی را بر اساس آنچه كه متبوعش‏
او را می‏كشاند تغيير بدهد ، ولی نمی‏تواند متبوع خودش يعنی ريشه خودش را
دگرگون كند .
- بحث اين است كه آيا ابتدائا فكر بوده يا شرايط مادی ؟
ابتدا هيچكدام نبوده .
- انسان موقعی كه به دنيا آمد ، خواستهای فيزيكی بدنش او را به عمل‏
واداشته خواسته غذا بخورد ، رفته با طبيعت سر و كار داشته و اين برايش‏
فكر ايجاد كرده ، پس اول شرايط مادی بوده كه فكر را ايجاد كرده است .
اول " خواسته " بوده كه دنبال اينها بوده است .
- بله كشش غريزی را كه ما انكار نمی‏كنيم .
پس ، از كشش غريزه شروع می‏شود .
- درست است ، بسيار خوب ، شرايط مادی را عامل نگيريم ، مجموعه روابط
متقابلی است بين خواستهای فيزيكی فرد و محيط ، يعنی خواستهای انسان و
شرايط مادی شرايط مادی فقط اين صندلی نيست ، آن روابطی است كه انسان در
طبيعت به وجود آورده است .

اين مقدار را تا اين حدودی كه شما می‏خواهيد بگوييد ، تقريبا كسی انكار
ندارد ، ولی مساله تابع و متبوعی را كه شما اينجا آورديد ، برای ما توضيح‏
دهيد .
- بحثی مطرح است كه در دوران اشتراكی يا دوره‏ای كه طبقه‏ای وجود نداشته‏
باشد ، نيروی محركه تاريخ چيست ؟ بايد گفت كه قبل از اينكه بين انسانها
نزاعی باشد ، تضاد بين انسان و طبيعت ، عامل حركت تاريخ بوده و در
آينده هم همين عامل نيروی محركه تاريخ خواهد بود ، يعنی ممكن است نزاع‏
بين انسانها تبديل شود به نزاع انسان با طبيعت .
بدون شك مساله جنگ انسان با طبيعت هميشه بوده ، الان هم هست ، ولی‏
در آينده‏ای كه تضاد طبقاتی از بين برود ، شك ندارد كه باز تاريخ انسان‏
وجود خواهد داشت و پيش هم خواهد رفت ، ولی آيا به اين شكل است كه‏
انسان بايد حتما در حال مبارزه با طبيعت باشد ، يا اصلا غريزه تسلط بر
طبيعت - و لو بر دورترين نقاط آن - در انسان هست ؟ بديهی است كه انسان‏
به جايی می‏رسد كه بر طبيعت زمين مسلط می‏شود كما اين كه امروز هم بر
قسمتهای زيادی مسلط شده است ولی باز هم از تكامل باز نمی‏ايستد ، می‏خواهد
بر كرات آسمانها مسلط شود ولی آيا اين كه انسان می‏خواهد بر كرات‏
آسمانها مسلط بشود ، در اثر جنگی است كه كرات آسمانی با انسان دارند يا
بر اساس يك غريزه‏ای است كه در انسان هست كه می‏خواهد بر همه چيز مسلط
شود ؟ چرا باز بياييم به اصطلاح فرض يك جنگ و تضاد ميان انسان و [
طبيعت نماييم ؟ ! ] .
- تضادش اينجاست : موجود زنده - از جمله انسان -

به طور فطری ميل به توسعه و تجاوز دارد هر موجودی مرتب می‏خواهد محيط
زندگيش را توسعه بدهد و چون می‏خواهد توسعه دهد ، با موانعی روبرو می‏شود
، موانع در طبيعت .
موانع غير از تضاد است ، اشتباه نشود .
- خود اين ميل با موانع موجود در طبيعت در تضاد است طبيعت كه هميشه‏
شرايط زندگی را آماده در اختيار فرد نمی‏گذارد فرض كنيم اينجا مانعی است‏
، اينجا خشكی است ، آنجا سرد يا گرم است و اين موانع در برابر ميل به‏
تجاوز و توسعه زندگی است و بينشان تضاد است .
معذرت می‏خواهم كه شما اينجا مفهوم تضاد را داريد مثلا من می‏خواهم از
اين در بيرون بروم ، در بسته است و به صورت يك مانع در مقابل من هست‏
، به اين نمی‏گويند " تضاد " ، نمی‏گويند تضاد ميان من و در تضاد در جايی‏
است كه از دو عامل ، اين می‏خواهد آن را از بين ببرد ، آن می‏خواهد اين را
از بين ببرد اين تضاد است .
- می‏گوييم " محدوديت محيط و شرايط زندگی در مقابل ميل به توسعه " .
. .
ببينيد اينها هی دخل و تصرف كردن و به اصطلاح از گوشه و كنار زدن است‏
اول يك مطلب می‏گويند ، بعد به آن مطلب ايراد وارد می‏شود ، يك چيزی بر
ضد آن می‏گويند ، بر آن ايراد وارد .

می‏شود ، يك چيز ديگر می‏گويند مثل منطق مردنگی ( 1 ) آقای مزينی است ،
می‏گفت : شخصی گفته بود : " چرا اين مردنگی را كه روی چراغ می‏گذارند ،
از جنس بلور گران قيمت درست می‏كنند ؟ بيايند از مس بسازند كه هيچوقت‏
نشكند " ، گفتند : " از مس باشد نور نمی‏دهد " ، گفت : " سوراخ‏
سوراخش كنند تا نور بيرون بيايد " ، گفتند : " آخر سوراخ سوراخ كنند
باز باد می‏آيد خاموشش می‏كند " ، گفت : " كاغذ بچسبانند " .
به اين شكل هی بايد ما جلو برويم و اين را توجيه كنيم اين فكر روی اين‏
اساس به نظر من قابل توجيه نيست ، يعنی اين فكر - اگر روی نص ماركس‏
بخواهيم بايستيم - كه : " وجدان ما را وجود اجتماعی و طبقاتی ما می‏سازد
" ، اين را علت گرفته و آن را معلول ، اين قابل توجيه نيست اگر می‏گفت‏
محيط روی وجدان انسان اثر می‏گذارد ، بسيار حرف خوبی بود ، كما اين كه‏
متقابلا وجدان انسان هم روی محيط انسان اثر می‏گذارد .
- لازمه‏اش اين است كه ثابت كنيد كه قبل از اين كه محيطی وجود داشته‏
باشد ، وجدان اوليه‏ای وجود دارد كه بعدا محيط رويش اثر می‏گذارد وجدان‏
قبل از اين كه ما به وجود بياييم چی هست ؟
وجدان انسان خود انسان است خود انسان قبل از محيطش وجود دارد ، به‏
اين معنا كه خود انسان جوری ساخته شده كه نوعی
پاورقی :
. 1 [ سر پوش بزرگ بلورين كه لامپ را زير آن می‏گذارند تا از باد مصون‏
بماند ( لغتنامه دهخدا ) ] .

خواسته‏ها در سرشت او هست ، می‏خواهد محيطش اقتضا بكند ، می‏خواهد نكند ،
همان طور كه خواسته‏های مادی را محيط به انسان نداده است ( انسانی كه‏
برای زندگی طالب نان است ، محيط طبقاتی اين خواسته را به او داده يا
ساختمان انسان ؟ ) همين جور آن وجدانهای عالی هم كه در انسان وجود دارد
كه انسان در عمق فطرتش خواهان عدالت و صلح و مهربانی و محبت است ،
اينها بالقوه در عمق وجدان انسان قرار داده شده است البته هنوز كسی در
دنيا نتوانسته هيچ غريزه از غرايزی را كه مورد قبول است ، تشريح كند كه‏
چيست ، ولی لزومی ندارد ، علم امروز هم نمی‏گويد من بايد ماهيت هر چيزی‏
را بفهمم ، می‏گويد من وجود هر چيزی را در آثارش كشف می‏كنم ، در انسان‏
چنين چيزهايی وجود دارد ، حالا اين كجاست ؟ ريشه اين غريزه كجاست ؟ مثلا
غريزه دينی در كجای مغز ما وجود دارد ؟ ما چه می‏دانيم كجا وجود دارد ،
غريزه هنر و زيبايی در بشر هست ، حالا در كجای وجود بشر نهفته است ؟ كسی‏
نمی‏داند ، ولی چنين چيزی هست .

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: